Ένα φώνημα είναι η θεωρητική αντιπροσώπευση ενός ήχου. Είναι ο ήχος μιας γλώσσας όπως αντιπροσωπεύεται (ή θεωρείται) χωρίς αναφορά στη θέση του σε μια λέξη ή φράση. Επομένως, ένα φώνημα είναι η σύλληψη ενός ήχου στην πιο πιθανή ουδέτερη μορφή του και ξεχωρίζει ανάμεσα στις διάφορες λέξεις ή μορφήματα-αλλάζοντας ένα στοιχείο μιας λέξης από ένα φώνημα σε ένα άλλο παράγει μια διαφορετική λέξη ή μια προφανή ανοησία.

Τα φωνήματα δεν είναι τα ίδια τα φυσικά τμήματα, αλλά η διανοητική αφαίρεσή τους. 'Ενα φώνημα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως οικογένεια σχετικών φωνών, που ονομάζονται αλλόφωνα, τα οποία οι ομιλητές μιας γλώσσας σκέφτονται και ακούν ή βλέπουν, να είναι κατηγορηματικά τα ίδια και να διαφέρουν μόνο στο φωνητικό περιβάλλον στο οποίο προκύπτουν. Στις νοηματικές γλώσσες, οι βασικές κινήσεις αποκαλούνταν στο παρελθόν χερήματα (ή χειρήματα), αλλά η χρήση μετατράπηκε σε φώνημα όταν αναγνωρίστηκε ότι οι διανοητικές αφαιρέσεις που εμπλέκονταν είναι ουσιαστικά το ίδιο όπως στις προφορικές γλώσσες.

Ένα φωνηματικά 'τέλειο' αλφάβητο είναι αυτό που έχει ένα μοναδικό σύμβολο για κάθε φώνημα. Παρόλο που η έννοια είναι θεμελιώδης για την εξέλιξη της φωνολογικής ανάλυσης της γλώσσας υπό το επίπεδο της συλλαβής, κάποιοι γλωσσολόγοι απορρίπτουν τη θεωρητική εγκυρότητα του φωνήματος. Κάποιοι θεωρούν ότι τα φωνήματα είναι περισσότερο προιόντα αλφαβητισμού (πχ η ανάγκη να κατηγοριοποιήσουν τη φωνητική μιας γλώσσας προκειμένου να την σημειώσουν συστηματικά με ένα ελάχιστο αριθμό γραμμάτων. Άλλοι κριτικοί θεωρούν ότι οι διανοητικές διαδικασίες υπο-φωνητικών στοιχείων της ομιλίας (πχ χαρακτηριστικά) με νοηματικούς τρόπους. Ένας κοινός τρόπος για να καθορίσουμε αν δυο φωνές είναι αλλόφωνες ή ξεχωριστά φωνήματα επαφίεται στην εύρεση του επονομαζόμενου ελάχιστου ζεύγους: λέξεις που διαφέρουν μόνο στις εν λόγω φωνές.